Tổng quan về trật khớp thái dương hàm
Trật khớp thái dương hàm (Temporo-Mandibular Joint dislocation – TMJ dislocation), hay còn gọi là trật khớp hàm dưới, là tình trạng lồi cầu xương hàm dưới di lệch khỏi hố khớp thái dương. Đây là một tình trạng cấp cứu trong nha khoa – hàm mặt vì gây đau dữ dội, mất khả năng khép miệng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến ăn nhai, nói chuyện, thậm chí đường thở.
Tình trạng này có thể xảy ra một bên hoặc hai bên, trong đó trật khớp ra trước hai bên là thường gặp nhất. Dù không phổ biến như sâu răng hay viêm nha chu, nhưng nếu không được xử trí kịp thời, bệnh nhân dễ rơi vào vòng xoắn đau – co thắt cơ – tái phát nhiều lần, dẫn đến rối loạn khớp thái dương hàm mạn tính.
Nguyên nhân thường gặp
Trật khớp hàm có thể chia thành hai nhóm nguyên nhân chính:
- Không do chấn thương (thường gặp nhất): xảy ra khi há miệng quá mức như ngáp rộng, cười lớn, nôn ói, hát. Ngoài ra, một số thủ thuật y khoa như đặt nội khí quản, nhổ răng khôn hoặc nội soi cũng có thể gây trật khớp.
- Do chấn thương: tai nạn giao thông, té ngã, đánh mạnh vào vùng mặt. Đây là nguyên nhân ít gặp hơn nhưng thường phức tạp, kèm gãy xương hoặc tổn thương phần mềm.
Ngoài ra, yếu tố nguy cơ nội tại gồm:
- Lỏng lẻo dây chằng, dị dạng cấu trúc khớp
- Rối loạn mô liên kết (hội chứng Ehlers-Danlos, Marfan)
- Nghiến răng, siết chặt hàm, co giật
Phân loại trật khớp thái dương hàm
- Ra trước (phổ biến nhất): lồi cầu vượt qua mỏm khớp, mắc kẹt phía trước.
- Ra sau: hiếm, thường do lực mạnh trực tiếp.
- Lên trên, sang bên: rất hiếm, liên quan đến gãy xương.
- Cấp tính: xảy ra đột ngột, mới khởi phát.
- Mạn tính: kéo dài >72 giờ không điều trị.
- Tái phát: xảy ra nhiều lần, thường ở người có yếu tố nguy cơ.
Biểu hiện lâm sàng
- Đau dữ dội vùng trước tai, lan xuống hàm dưới
- Hàm dưới bị cố định ở tư thế mở, bệnh nhân không khép miệng lại được
- Khó nói, khó nuốt, chảy nước bọt
- Khi sờ khớp thái dương hàm thấy hõm trũng bất thường do lồi cầu đã trượt ra ngoài
Ở trật khớp hai bên, hàm dưới mở và giữ ở đường giữa. Ở trật khớp một bên, hàm lệch sang bên đối diện.
Chẩn đoán
Trong đa số trường hợp không do chấn thương, khám lâm sàng và khai thác bệnh sử là đủ để chẩn đoán.
Tuy nhiên, với trường hợp có chấn thương, cần chụp X-quang hoặc CT để loại trừ gãy xương hàm, hố khớp hoặc tổn thương sọ mặt.
Việc chẩn đoán chính xác cực kỳ quan trọng, vì nếu có gãy xương mà vẫn nắn khớp, nguy cơ gây di lệch thêm và tổn thương thần kinh – mạch máu là rất cao.
Các kỹ thuật nắn trật khớp bằng tay
Ba kỹ thuật phổ biến nhất được áp dụng hiện nay gồm:
- Bác sĩ đứng trước bệnh nhân, đặt ngón cái lên mặt nhai răng hàm dưới (bọc gạc để tránh bị cắn), các ngón khác vòng quanh xương hàm.
- Tác động lực hướng xuống dưới trước, sau đó ra sau, giúp lồi cầu vượt qua mỏm khớp và trở lại vị trí.
- Ưu điểm: phổ biến, mô tả rộng rãi.
- Nhược điểm: bác sĩ dễ bị bệnh nhân cắn, cần nhiều lực.
- Đặt ngón cái dưới cằm, các ngón khác lên mặt nhai răng hàm dưới, đồng thời xoay cổ tay.
- Cho tỷ lệ thành công cao nhất (96,7%), ít gây khó chịu cho bệnh nhân.
- Được xem là cải tiến hiệu quả hơn so với phương pháp cổ điển.
- Bác sĩ đặt tay ngoài miệng: một tay nắm góc hàm, tay kia đặt lên mỏm vẹt đối diện.
- Thao tác kéo ra trước kết hợp đẩy ra sau.
- Ưu điểm: an toàn cho bác sĩ, tránh nguy cơ bị cắn.
- Nhược điểm: tỷ lệ thành công thấp hơn (66,7%).
Nhìn chung, kỹ thuật Quay cổ tay được đánh giá hiệu quả nhất, trong khi Ngoài miệng phù hợp khi bệnh nhân không hợp tác.
Can thiệp hỗ trợ và chăm sóc sau nắn
Để tăng hiệu quả thủ thuật, bác sĩ thường kết hợp:
- Thuốc giảm đau – giãn cơ: NSAIDs, tiêm lidocaine tại chỗ hoặc thuốc an thần đường tĩnh mạch.
- Chườm lạnh – chườm nóng: giảm đau, hạn chế co thắt cơ.
- Chế độ ăn mềm: tránh nhai dai, mở miệng quá rộng.
- Cố định hàm tạm thời: băng Barton’s bandage hoặc vòng cổ hỗ trợ.
- Vật lý trị liệu: tập thư giãn hàm, cá vàng, kháng lực để tăng sức cơ và phòng ngừa tái phát.
Biến chứng nếu không điều trị
Nếu không được xử trí kịp thời, trật khớp thái dương hàm có thể dẫn đến:
- Tắc nghẽn đường thở (nguy hiểm tính mạng)
- Viêm khớp mạn tính, đau kéo dài
- Lỏng dây chằng, tăng nguy cơ tái phát
- Gãy xương hàm, tổn thương thần kinh mặt
Phòng ngừa tái phát
- Hạn chế há miệng quá rộng trong sinh hoạt (ngáp, cười, ăn nhai)
- Dùng tay nâng đỡ hàm khi hắt hơi, ngáp
- Tránh ăn đồ quá cứng, dai
- Tuân thủ bài tập vật lý trị liệu do bác sĩ hướng dẫn
- Khám định kỳ khi có dấu hiệu rối loạn khớp thái dương hàm
Kết luận
Trật khớp thái dương hàm là một tình trạng cấp cứu nha khoa cần được chẩn đoán và xử trí sớm. Các kỹ thuật nắn khớp bằng tay như Hippocrates, quay cổ tay hay ngoài miệng có thể mang lại hiệu quả cao nếu áp dụng đúng chỉ định. Sau thủ thuật, chăm sóc và phòng ngừa tái phát đóng vai trò quan trọng để bảo tồn chức năng khớp và cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân.
Việt Hùng Group – Hành trình 10 năm khẳng định vị thế tiên phong
Việt Hùng Group – Đối tác tin cậy của các nha sĩ chuyên chỉnh nha tại Việt Nam:
- Cung cấp dụng cụ & vật liệu chỉnh nha chính hãng từ các thương hiệu uy tín như PMC Ortho, Promed Dent, ADITEK, WBT Korea, Sino Ortho, DENCO,…
- Dụng cụ hỗ trợ chỉnh nha toàn diện, chất lượng đạt chuẩn y khoa quốc tế.
- Đội ngũ hỗ trợ kỹ thuật chuyên môn sâu.
Với 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực phân phối sản phẩm chỉnh nha và nha khoa, Việt Hùng Group đã khẳng định vị thế của một đơn vị tiên phong khi các sản phẩm của công ty xuất hiện tại hầu hết phòng khám, cơ sở nha khoa khắp cả nước. Trong quá trình hoạt động kinh doanh, Việt Hùng Group luôn trung thành với phương châm sản phẩm chất lượng, chính sách giá tốt, bảo hành tận tâm.
📍 Facebook: Chỉnh nha – Việt Hùng Group
🌐 Website: viethungdent.vn
📞 Hotline: 0901 447 969